Θα έπρεπε να απαγορευτούν τα social στην Ελλάδα; Μια ψυχολόγος, γονείς και μια έφηβη μας απαντούν

Τα τελευταία 10 χρόνια, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εισέβαλαν στη ζωή μας και άλλαξαν τον τρόπο που αλληλοεπιδρούμε με τους συνανθρώπους μας. 

Σήμερα, εν έτη 2025, η καθημερινότητά μας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από μια οθόνη όπου ενημερωνόμαστε για τις ζωές των φίλων μας αλλά και αγνώστων ανθρώπων. Μαθαίνουμε τις απόψεις τους, είτε το θέλουμε είτε όχι. Γινόμαστε κοινωνοί διαφωνιών που σε άλλη περίπτωση δεν θα γνωρίζαμε και έχουμε τη δυνατότητα με ένα απλό κλικ να επηρεάζουμε τις ζωές των άλλων αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις που μπορεί να προκύψουν.

Εν ολίγοις, τα social media έχουν εξελιχθεί σε ένα αόρατο αλλά πανίσχυρο «συνοδοιπόρο» μας με θετικές αλλά και αρνητικές πτυχές.

Η Αυστραλία έβαλε τα θεμέλια;

Όμως, σε αυτόν τον χαοτικό ψηφιακό κόσμο εκτίθενται και οι έφηβοι. Ήδη η Gen Z χαρακτηρίζεται η πιο δικτυωμένη γενιά με την Gen A (τους σημερινούς έφηβους) να ακολουθεί πιστά τα βήματά τους. Παρά τα θετικά που μπορεί να προσφέρει το διαδίκτυο, οι ανησυχίες ειδικών αλλά και γονέων είναι έκδηλη.

«Η ολοένα και αυξανόμενη χρήση των social media από ανήλικους προβληματίζει και διχάζει πολιτικούς και ειδικούς, ειδικά όσο αφορά τα μέτρα για τη μείωση ή ακόμη και για την πλήρη απαγόρευση χρήσης, τουλάχιστον μέχρι τα 16 έτη, μέτρο που ήδη έχει ξεκινήσει στην Αυστραλία την τελευταία εβδομάδα» τονίζει στον Flash.gr η ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια Ειρήνη Ραΐδη.

Μια πρακτική που όπως όλα δείχνουν έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον και άλλων χωρών μεταξύ αυτών και η Ελλάδα. Σύμφωνα με τη έκθεση που είχε παρουσιάσει το Περιφερειακό Γραφείο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) στην Ευρώπη τον Σεπτέμβριο του 2024, η χώρα μας κατέχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά στην προβληματική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ιδιαίτερα στα 13 και 15χρονα κορίτσια, ενώ το 20% των εφήβων παίζει ηλεκτρονικά παιχνίδια για περισσότερες από 4 ώρες την ημέρα.

«Οι εξελίξεις του εξωτερικού, αργά ή γρήγορα θα μας χτυπήσουν την πόρτα. Κι όσο κι αν τα παιδιά, προκειμένου να μη χάσουν την πρόσβασή τους, μηχανευτούν τρόπους για να εξαπατήσουν τις εφαρμογές, ο προβληματισμός έχει ήδη τεθεί. Το κάθε κράτος οφείλει να προστατέψει την επόμενη γενιά» σημειώνει χαρακτηριστικά.

Ένα «παράθυρο» στον κόσμο;

Παρά τα προβλήματα που συνοδεύουν τη χρήση τους, υπάρχουν και κάποιες ευκολίες που παραμένουν ουσιαστικές.

Εκτός από τεράστια δεξαμενή γνώσεων και πληροφοριών που είναι άμεσες και δωρεάν για όλους, οι πλατφόρμες έχουν αντικαταστήσει τα παραδοσιακά μέσα επικοινωνίας. Παράλληλα, βοήθησαν στο να ξεπεραστούν βασικά προβλήματα ως προς τις παραδόσεις μαθημάτων, ειδικά την περίοδο του κορονοϊου.

«Μιλάμε για μια γενιά που μεγάλωσε στην κρίση του COVID-19, όπου η εκπαιδευτική διαδικασία γινόταν μέσω webex, όπως και η κοινωνική συναλλαγή των παιδιών γινόταν μέσω social, για μια τριετία περίπου. Σε συνδυασμό με τις επισφαλείς κοινωνικά συνθήκες, όπου ο έλεγχος των παιδιών από τους γονείς επιβάλλεται συχνά και γίνεται η κύρια αιτία απόκτησης smartphone σε μικρές ηλικίες, είναι λογικό να οδήγησαν τους σημερινούς εφήβους στη χρήση των social ως τρόπο ψυχαγωγίας, επικοινωνίας, γνώσης, σε βαθμό, συχνά, εθισμού. Οι συνέπειες ακόμη είναι άγνωστες, γιατί αυτή η αλλαγή δε μετράει ακόμη ούτε δεκαετία...» μας εξηγεί η κα Ραΐδη.

Η Ζωή, μια 14χρονη μαθήτρια Γ' Γυμνασίου όμως έχει άλλη άποψη. Για εκείνη, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ένα «παράθυρο» στον κόσμο. «Μπορώ και μιλάω με φίλους μου που μένουν σε άλλες πόλεις ή στο εξωτερικό. Μαθαίνω για διαφορετικές παραδόσεις, για νέα trends. Αν δεν είχα τα social θα με περιόριζε μόνο στο τι γίνεται στην Αθήνα και στα περιορισμένα παραδείγματα που θα έβλεπα σε κάποια ξένη ταινία ή σειρά».

Από την άλλη, η Μαρίνα, μητέρα του 15χρονου Σπύρου μας λέει «Μία από τις ανησυχίες μου σχετικά με την πιθανή απαγόρευση είναι ότι, όταν κάποια παιδιά ζουν σε επαρχιακές πόλεις, ενδεχομένως θα χάσουν την επαφή με φίλους τους που ζουν μακριά. Εμείς, στην εποχή μας είχαμε τα τηλέφωνα και την αλληλογραφία αλλά σήμερα οι χρόνοι στην επικοινωνία έχουν μηδενίσει. Ανοίγεις την οθόνη, πληκτρολογείς ένα απλό "Τι κάνεις;" και το αργότερο σε ένα τέταρτο, ειδικά σε αυτές τις ηλικίες, έχεις λάβει την απάντηση».

Το μεγαλύτερο challenge των γονιών

Αναμφίβολα, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσφέρουν στους νέους έναν χώρο έκφρασης, δημιουργικότητας και συναναστροφής, υπερβαίνοντας τα όρια της φυσικής πραγματικότητας.

Τα τελευταία χρόνια όμως, περιπτώσεις με δημοσιεύματα για θανάτους ανηλίκων, εξαιτίας επικίνδυνων διαδικτυακών «challenges» έχουν θορυβήσει την κοινή γνώμη και ιδιαίτερα τους γονείς.

Το φαινόμενο αυτό αναδεικνύει μια ευρύτερη πραγματικότητα: οι ανήλικοι εκτίθενται συστηματικά σε περιεχόμενο που μπορεί να αποδειχθεί επιβλαβές τόσο για τη σωματική όσο και για την ψυχική τους υγεία.

«Τα challenges που αναπαράγουν τα παιδιά, συχνά είναι δημιουργήματα της Τεχνητής Νοημοσύνης με αποτέλεσμα να μην καταλαβαίνουν ότι είναι ψεύτικα» μας αναφέρει η Ζωή.

«Ναι, φοβάμαι. Τα παιδιά υιοθετούν επικίνδυνες πρακτικές που κοπιάρουν από βιντεάκια. Υπάρχουν 10χρονα που αυτοπροσδιορίζονται influencers και παρουσιάζουν tutorials για μακιγιάζ. Μιλάμε για τρέλα. Από την άλλη τα παιδιά είναι εκτεθειμένα σε έναν κόσμο όπου πίσω από το πληκτρολόγιο δεν ξέρεις ποιος είναι. Οι ανταλλαγές φωτογραφιών σε γνωστούς, και κάποιες φορές σε άγνωστους, όσο και να θέλει ένας γονέας να το εμποδίσει, είναι πάνω από τις δυνάμεις του» μας λέει με έκδηλη ανησυχία ο Κώστας, πατέρας του Σπύρου.

«Το προφανές όφελος από την πλήρη απαγόρευση είναι η προστασία των ανηλίκων από την έκθεσή τους σε πληροφορίες και επικοινωνίες που δεν ανταποκρίνονται στην ηλικία τους και μπορεί να τα θέσουν σε σοβαρούς κινδύνους όπως σεξουαλικές παρενοχλήσεις, bullying, διάφορα επικίνδυνα challenges, ακραίες εικόνες βίας και πόσα ακόμη παρόμοια, καθώς δεν είναι σχεδιασμένα για την παιδική κι εφηβική ηλικία κι είναι με προδιαγραφές ενηλίκων» προσθέτει η ειδικός.

Αποδοχή και bullying

Από την άλλη υπάρχει και η ψυχολογική πίεση λόγω της διαρκούς ανάγκης για διαδικτυακή παρουσία. Η εξάρτηση από τα «likes» και τα σχόλια, σε συνδυασμό με τη συνεχή σύγκριση με εξιδανικευμένα και συχνά εξωπραγματικά πρότυπα, συμβάλλει στη δημιουργία άγχους, μειωμένης αυτοεκτίμησης και αισθήματος ανεπάρκειας.

«Στην κανονική ζωή τα παιδιά είναι "φίλοι" αλλά έχει παρατηρηθεί ότι μόλις μπουν σε αυτόν τον σκοτεινό κόσμο ξαφνικά υπάρχει μια αντιπαλότητα και ένας ανταγωνισμός που μπορεί να είναι απρόβλεπτος. Δεν έχουν μέτρο γιατί δεν το γνωρίζουν. Όσο και να προσπαθούμε να βάλουμε όρια, η ανωνυμία που προσφέρει το διαδίκτυο ευνοεί την ανάπτυξη επιθετικών συμπεριφορών, ενώ ο ταχύς ρυθμός διάδοσης πληροφοριών καθιστά τους εφήβους ιδιαίτερα ευάλωτους σε χειραγωγημένες αφηγήσεις» προσθέτει ο Κώστας.

Η περιορισμένη ικανότητά των νέων να αξιολογούν κριτικά αυξάνει τον κίνδυνο σύγχυσης, συναισθηματικής επιβάρυνσης και διαμόρφωσης λανθασμένων αντιλήψεων για τον κόσμο.

«Τα παιδιά έχουν λοιπόν πρόσβαση σε κάτι που απευθύνεται σε όλους, χωρίς καμιά διάκριση ή προστασία. Σε συνδυασμό με τον ελλιπή- λόγω συνθηκών- γονεϊκό έλεγχο (πολύωρη εργασία γονέων, επίσης γονεϊκο εθισμό στα social, κρίση στον οικογενειακό θεσμό κ.α.) οδηγούμαστε ολοένα και πιο συχνά σε δύσκολα γεγονότα, ως απόρροια της χρήσης των εφαρμογών αυτών» συνεχίζει η κα Ραΐδη.

Σε αυτό το πλαίσιο, η απόφαση της Αυστραλίας να λάβει περιοριστικά μέτρα στοχεύει στη διαμόρφωση πιο υγιών συνθηκών ενθαρρύνοντας παράλληλα τη συμμετοχή των εφήβων σε φυσικές, κοινωνικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες.

Μέσο προστασίας ή lockdown από τη σύγχρονη εποχή;

Παρά τις ενστάσεις σχετικά με την ισορροπία ανάμεσα στην προστασία και την ελευθερία, η αυστραλιανή πρωτοβουλία σηματοδοτεί ένα νέο στάδιο στη διεθνή συζήτηση για την ψηφιακή ασφάλεια των νέων.

«Είμαι τελείως αρνητική. Ελπίζω να μην ισχύσει στην Ελλάδα αυτός ο νόμος» ξεκαθαρίζει από την πλευρά της η Ζωή.

Ανεξάρτητα από το αν θα υιοθετηθεί ευρύτερα, αποτελεί ένα ισχυρό μήνυμα ότι η κοινωνία αναζητά νέους τρόπους να προστατεύσει τους εφήβους σε έναν ολοένα πιο απαιτητικό ψηφιακό κόσμο.

«Η απαγόρευση χρήσης σίγουρα αποτελεί ένα κατασταλτικό μέτρο που κάποιοι μπορεί να το χαρακτήριζαν και ακραίο. Δυστυχώς, η ισορροπία δεν μπορεί να βρεθεί από τη μια μέρα στην άλλη: το εκκρεμές κινείται από το ένα άκρο στο άλλο για να βρεθεί κάπου στην πορεία η ισορροπία- η χρυσή τομή στην προκειμένη.

Social media προσαρμοσμένα στους εφήβους; Περιορισμένη πρόσβαση ανάλογα με την ηλικία; Απαγόρευση και επιστροφή σε τηλεφωνικές συνομιλίες και προσωπικές επαφές από κοντά;» αναρωτιέται η ειδικός «Θα το δούμε τα επόμενα χρόνια. Ο κύβος ερρίφθη» καταλήγει η κα Ραΐδη.